آبیاری سطحی

مقدمه

آبیاری سطحی که دارای سه روش آبیاری کرتی، نواری و شیاری است توسط یک لوله ی دریچه دار انجام می شود یا از یک نهر تغذیه می شود و بر روی سطح خاک جریان می یابد تا با نفوذ تدریجی در خاک موجب تغذیه ی گیاه شود. روش های آبیاری سطحی بدلیل پایین بودن سرمایه گذاری اولیه ، هزینه کم تعمیر و نگهداری و نیاز به انرژی کمتر نسبت به روشهای آبیاری تحت فشار، یکی از متداولترین روشهای آبیاری در دنیا می باشد. بدلیل ماهیت ذاتی روابط آب و خاک ، راندمان پایین و پیچیده بودن مدیریت آبیاری از عمده نقاط ضعف این روش به شمار می آید که این ناشی از درجه اتوماسیون پایین ، عدم امکان بکارگیری ابزار و تاسیسات اندازه گیری و کنترل جریان و از طرف دیگر نیاز به نیروی کارگری ماهر در این روش آبیاری می باشد . البته پیشرفت های تکنولوژی در روش های سطحی باعث شده است که این روش در مراحلی بهتر از آبیاری تحت فشار عمل کند. یکی از این روش ها استفاده از لوله های دریچه دار است  این روش که تا حدود زیادی نقاط ضعف آبیاری سطحی را برطرف میکند نوعی لوله های پلی اتیلن نرم است که مجهز به دریچه های قابل تنظیم است و جایگزین نهر ها و جوی های داخل مزرعه است. تنظیم مناسب لوله های دریچه دار به همراه تسطیح دقیق، می تواند یکنواختی توزیع آب در مزارع را بهبود بخشد.

لوله های دریچه دار

لوله های دریچه دار عبارتست از لوله های پلی اتیلن نرم مجهز به دریچه های قابل تنظیم که بعنوان مجاری درجه 4 می توانند جایگزین مناسبی برای کانالهای خاکی گردند . در این سیستم آب بجای نهر خاکی در لوله جریان داشته و تلفات ناشی از نشت آب در کانالهای خاکی به حداقل خواهد رسید . این لوله ها که در کلاف های 100 و 200 متری ساخته می شود ، بوسیله گیره مخصوص به دهانه خروجی آبگیر و یا به یکدیگر متصل شده و در امتداد طول قطعه آبیاری به طول مناسب مستقر می گردد . لوله ها در فواصل معین مجهز به دهانه های خروجی آب ( دریچه ) می باشند و مقطع دهانه هر دریچه بوسیله کلاهک مخصوص قابل تنظیم است . بطوریکه مقدار جریان خروجی از هر دریچه را می توان متناسب با مقدار مورد نیاز با مقدار مورد نیاز ( حداکثر 5/2 لیتر در ثانیه ) تنظیم نمود . در مقابل روش های آبیاری سطحی سنتی ، سیستم لوله های دریچه دار دارای مزایای همچون یکنواختی بیشتر در توزیع آب ، کاهش مقدار آب آبیاری و همچنین حفظ انرژی بدون تاثیر در بازدهی محصول را می باشد . همچنین این سیستم دارای قابلیت فراوانی از جمله انعطاف پذیری ، بهره برداری آسان ، نیاز کم نیروی کارگری و جابجایی آسان می باشد.

انواع آبیاری سطحی

۱-آبیاری نواری

در روش آبیاری نواری، آبیاری به وسیله لوله هایی که از جنس پلی اتیلن و دارای ضخامت های متفاوت است  انجام می گیرد، از آبیاری نواری برای مزارعی که ابعاد و مساحت زیادی در کشت محصول دارند استفاده می شود و  همچنین در زمین های کشاورزی که خطوط یکنواخت و شیب طولی دارند، آبیاری نواری مناسب تر می باشد.

• وزن سبکی دارند و به راحتی قابل جابه جا شدن در مزارع هستند و به راحتی هم نصب می شوند

• در آبیاری نواری، از رشد علف های هرز در مسیر آب جلوگیری می کند

• برای نگهداری نیاز به فضای زیادی ندارند

• آب به طور یکنواخت به همه ی بخش های گیاه در مزارع می رسد

• به خاطر اینکه نوارها از جنس پلیمر ساخته شده اند ، هیچ جلبکی به آن نمی چسبد

• در مصرف آب صرفه جویی می شود

• کود کمتری مصرف می شود و هزینه کود در آبیاری نواری پایین می آید

• نیاز به لوله های فرعی در مسیر آبیاری ندارد

• اتصالات نوار به راحتی انجام می شود و نیاز به مهارت خاصی ندارد

آبیاری نواری ، بهترین نوع آبیاری در آبیاری سطحی می باشد چون  کشورمان چند سالی است که با مشکل کم آبی و خشکسالی و کمی باران در برخی از نقاط کشور مواجه است، به همین خاطر آبیاری نواری، روش مطلوب در آبیاری مزارع است که چند سالی است که کشاورزان بیشتر از این آبیاری استفاده می کنند.

۲-آبیاری کرتی

در آبیاری کرتی، روش آبیاری  متفاوت تر از بقیه روش ها ست. زیرا که در این روش خاک مزارع باید قبل از کاشت آماده آبیاری شود، کشاورزان در این روش آبیاری، زمین مزارع را در ابتدای کار به قطعات و ابعاد متفاوت و به شکل مستطیل و مربع تقسیم بندی می کنند و برای اینکه مرزی را مشخص کنند و قطعات تقسیم شده به صورت جداگانه مشخص شود دور تا دور هر قسمت را دیوارهای کوتاه خاکی می گذارند، به کل این طرح آبیاری، آبیاری کرتی می گویند.

انواع آبیاری کرتی:

۱-آبیاری کرتی با فاضلاب

در این نوع از آبیاری کرتی با فاضلاب ، از ذخیره آب در فاضلاب جهت آبیاری کرتی استفاده می شود، در این روش آبیاری ، باید کرت هایی را که قبل از کاشت گیاهان در زمین ایجاد می کنید، باید طوری باشد که ابعاد  کرت ها طولانی و عرض کوتاهی داشته باشند  تا آب به راحتی وارد فاضلاب هایی شود که از قبل آماده کردید، در واقع از آب فاضلاب برای تأمین آب کرت های پایین تر استفاده می شود به همین شکل کشاورزان سیستم آبیاری کرتی با فاضلاب را در مزارع انجام می دهند.

۲-آبیاری کرتی بدون فاضلاب

در این روش آبیاری برای تأمین آبیاری کرتی نیاز به آماده سازی فاضلاب نیست، بلکه در صورت نیاز داشتن به آب ، از جوی ها و نهر ها  که نزدیک به سطح زمین است استفاده می شود و جوی ها و نهرهای مجاور زمین، میزان آب مورد نیاز را در آبیاری کرتی تأمین می کنند.

نکته قابل توجه در آبیاری کرتی:

در زمین هایی که خاک نفوذ پذیری کم و متوسطی دارد، از آبیاری کرتی استفاده می شود و این نوع آبیاری باعث بهره برداری هر چه بهتر محصولات کشاورزی می شود. ولی باید دقت داشته باشید که این نوع آبیاری برای زمین هایی که خاک با نفوذ پذیری زیادی دارند مناسب نمی باشد چون باعث به هدر رفتن زیاد آب می شود که در نهایت باعث مشکلات کم آبی در آن مناطق می شود.

از مزایای آبیاری کرتی می توان به موارد زیر اشاره کرد؛

• نیاز به تخصص و مهارت ندارد و هر کسی با مشاهده کردن قسمتی از کرت بندی در مزارع می تواند این کار را انجام دهد

• در همه خاک های مزارع می توان آبیاری کرتی را انجام داد و محدود به یک نمونه خاک نمی باشد

• یکی از آبیاری  های قدیمی در کشورمان می باشد

معایب آبیاری کرتی

• در آبیاری کرتی ، آب زیادی هدر می رود

• در مناطق کم آب ، از این آبیاری به خاطر نیاز به آب زیاد استفاده نمی شود

• به خاطر کرت بندی در مزارع کشاورزی رفت و آمد با ماشین های کشاورزی با مشکل مواجه می شود

• کرت بندی در مزارع نیاز به مراقبت و نگهداری دارد

• در مزارعی که قسمتی از زمین آن شیب دار است مناسب نمی باشد

• بخشی از مواد غذایی برای رشد گیاهان با تشکیل دیوارهای خاکی از بین می رود

عوامل زیادی از جمله موارد زیر در ابعاد کرت در آبیاری کرتی تاثیر می گذارند؛

• میزان آب ورودی

• شیب زمین

• نوع خاک

• عرض تیغه ی برداشت گیاهان

۳-آبیاری جویچه ای

نام دیگر آبیاری جویچه ای ، آبیاری شیاری هم می باشد، در واقع در این روش آبیاری، باید در طول مسیر اصلی آب ، آبراهه های کوچکی ایجاد کرد، طوری که آب در این شیارها و چین ها ذخیره شود، در واقع می توان گفت شیارها و چین های موجود در زمین، آب مورد نیاز گیاهان را به صورت حرکت جانبی و عمودی برای خاک گیاه فراهم می کند تا خاک به طور کامل پر از آب شود. هر شیار به وجود آمده در آبیاری جویچه ای، شبیه به یک کانالی است که باریک می باشد، اگر میزان جریان آب زیاد باشد باید کانال و یا همان شیار عریض تر باشد تا به راحتی آب در جهت آبیاری گیاهان منتقل شود.

طول شیار در آبیاری جویچه ای (شیاری)  تحت تأثیر چه عواملی است؟

• شیب زمین

• مقدار جریان آب

• مساحت و شکل زمین زراعی

• خاک مورد نظر

• نحوه زراعت

• عمق آبیاری

مزایای آبیاری جویچه ای

• در این روش به علت وجود شیارها و چین های موجود برای تامین آب، می توان یک در میان و در مدت زمان کوتاه شیارها را پر از آب کرد و استفاده از این روش در زمانی که کمبود آب در مزارع باشد مناسبتر است

• توزیع آب به طور یکسان در سطح زمین در روش آبیاری جویچه ای انجام می شود.

معایب آبیاری جویچه ای

• در این روش رفت و آمد ماشین های کشاورزی از جمله تراکتور باعث عریض تر شدن شیارها می شود و باید شیارها و چین ها را پس از هر بار رفت و آمد ماشین های کشاورزی، مرتب کرد

• در خاک های رسی آب به سختی نفوذ می کند و دیر جذب گیاه می شود این روش مناسب آبیاری در خاک های رسی نمی شود

• در خاک های شیب دار هم ، به این دلیل که شیب خاک زیاد است، آب با سرعت زیاد از شیارها می گذرد و کمتر جذب خاک برای رشد گیاه می شود

آبیاری سطحی دارای مزایایی زیر می باشد؛

• آبیاری سطحی نیاز به انرژی  ندارد

• این آبیاری ساده و راحت بوده و نیاز به هیچ دستگاه و تجهیزاتی برای پاشش آب به همه نقاط مزرعه ندارد

• هزینه و سرمایه گذاری برای انجام آبیاری سطحی خیلی پایین است

اما معایب آبیاری سطحی

• این نوع آبیاری برای همه خاک ها از جمله خاک های شنی و سبک مناسب نمی باشد و برای این گونه خاک ها باید سیستم آبیاری دیگری را انتخاب کرد

• در آبیاری سطحی بر عکس آبیاری تحت فشار و آبیاری های دیگر، نیاز به کار گرفتن نیروهای زیاد است

• در آبیاری سطحی آب بیشتری در جریان آبیاری گیاهان در مزارع هدر می رود

• در آبیاری سطحی بر عکس آبیاری های دیگر، نیاز به دبی آب بالاتری است

• آبیاری سطحی برای قسمت هایی از زمین مزراع که دارای شیب می باشد مناسب نمی باشد، در ضمن اگر بخواهید زمین آن قسمت را هم سطح با دیگر قسمت ها کنید نیاز به هزینه های زیادی دارد

محصولات باکیفیت با کمیت تولید کنید

کشاورزان، باغداران، گلخانه داران و بهره برداران عزیز، زیرا تولید محصولات کشاورزی شما به تنهایی شامل موارد بسیار و مهمی است که با رعایت هر یک به درصد هدف اصلی (تولید) رسیده اید:

۱_آماده سازی خاک را قبل از کاشت انجام دهید
۲_انتخاب بذر و ارقام مناسب
۳_اجرای سیستم آبیاری مناسب و به موقع
۴_از کودها و سموم خوب استفاده کنید
۵_کاشت، داشت و برداشت را به درستی انجام دهید
۶_شرایط اقلیمی
۷_داشتن مدیریت خوب در مزرعه

البته موارد دیگری را می توان به لیست اضافه کرد. بنابراین برای تولید یک محصول خوب با کیفیت و کمیت، باید بهترین را انتخاب کنید. همه اینها نیاز به مدیریت عالی دارد تا مزرعه یا گلخانه به سودآوری و تولید بهینه برسد.
پس با انتخاب بهترین محصول و استفاده از آن، کارایی ریسک هر کالا را به حداقل برسانید. بسیاری از کشاورزان موفق تولید را پیشنهاد داده اند و همه بر روی یک چیز توافق کرده اند. استفاده از بهترین و با کیفیت ترین کالاها در یک کار منجر به تولید عالی می شود.

البته قیمت محصول شما در بازار ایران بسیارمتغییر می باشد بنابراین در این مورد باید در انتخاب نوع کشت دقت کرد. در عین حال یکی از موارد مهم و ضروری مدیریت آبیاری در رتبه دوم قرار می گیرد. زیرا اگر کودها، آفت کش ها و بذرهای خوبی داشته باشید و عملیات کاشت خوبی داشته باشید اما قطره ها، نوارهای آبیاری و آبپاش های شما به درستی آبیاری را انجام ندهد، همه چیزهای دیگر بیهوده خواهد بود